Na 11 maanden coronamaatregelen kunnen we niet meer spreken van een crisis. Het ‘nieuwe normaal’ is al stevig ingeburgerd. Toch worden (nieuwe) maatregelen nog steeds beoordeeld vanuit een crisismindset. De focus op alleen fysieke gezondheid en economie was belangrijk, maar eist zijn tol. De kwaliteit van leven wordt te laag en dat is verontrustend. Voor veel mensen is het middel erger dan de kwaal. En het kan ook anders. In dit artikel doe ik de oproep voor een alternatief om tot een menswaardiger aanpak te komen. 

Vorig jaar had ik er nog nooit van gehoord. Nu praat ook ik in jargon: het OMT. In korte een zeer belangrijke club geworden geven ze adviezen die niet snel terzijde worden geschoven. Het is het Outbreak Management Team van het RIVM dat actief wordt bij een infectiebestrijding.

Het OMT had beter het Outbreak Medical Team kunnen heten. Het bestaat uit een vaste kern van medici, gespecialiseerd in infectieziekten. In de eerste periode van een crisis als corona is dat ook nodig. Onduidelijkheid over het medische verloop van de ziekte, de druk op de zorg en de noodzakelijke slagkracht vroegen om een kleine groep medische deskundigen. Prima, want we wisten het allemaal niet en als collectief hadden we nog volop mentale en financiële rek.

Rationeel-economisch denken zorgt voor een fragmentarische, eenzijdige aanpak

Inmiddels zitten we in de 11e maand van het coronatijdperk. En handelen we nog steeds als in het begin van de crisis: grotendeels op medische (OMT) en economische (kabinet) gronden. Wat ze gemeen hebben is een voorkeur voor rationeel-economisch denken. En rationeel-economisch denken heeft een voorkeur voor controle. In dit geval het willen controleren van corona. Wat in het geval van maximale controle betekent: de uitroeiing van het virus.

Rationeel-economisch denken kenmerkt zich ook door een fragmentarische aanpak: we hakken een groot probleem in kleinere stukken. We rationaliseren. We brengen de cijfers in beeld. Voor ieder stuk bedenken we een plan met regels. En als iedereen zich daaraan houdt, dan –  voilà – is de crisis bezworen.

We doen het, kortom, zoals we al heel lang gewend zijn vraagstukken aan te pakken.

Er is meer nodig om te bereiken wat we beogen

Het probleem is alleen: die fragmentarische aanpak werkt niet. De optelsom van de losse stukjes levert niet het gewenste resultaat. Er zijn geen plannen die exact opleveren wat men bedacht had. Emoties en ervaringen laten zich niet wegrationaliseren. Het zijn energieën die gekanaliseerd moeten worden, en geuit. Omdat ze anders óf onderhuids gaan en op onverwachte en vaak ook ongewenste momenten naar boven komen. In de vorm van verbale of fysieke agressie, in molestatie en plunderingen. Om het in simpel Nederlands te zeggen: te veel druk op de ketel laat hem ontploffen.

Óf die energieën slaan naar binnen. Mensen voelen zich afgesloten, worden eenzaam of apathisch. Depressief. Die mensen schreeuwen niet zo snel, maar het effect is minstens zo destructief. Voor henzelf, maar zeker ook voor de maatschappij.

En daar is veel te weinig aandacht voor.

Dat kun je het OMT of het RIVM niet kwalijk nemen: ze doen hun werk. En met verve. Maar omdat het advies van het OMT het enige zwaarwegende advies is dat het kabinet ontvangt, geeft het wel een eendimensionaal beeld.

Het is tijd (al een tijdje) om dat eens onder ogen te zien. Om de denkwijze te verbreden en aan te vullen met nieuw bloed. Ik ben niet de eerste, noch de enige die het noemt: breid de expertise uit met (onder meer) aan sociologen, psychologen, filosofen.

En nee, dat maakt het niet makkelijker.
En de besluiten worden zeer waarschijnlijk ook minder snel genomen.
En houd er maar rekening mee dat het (nog) ongemakkelijk(er) wordt aan tafel.

Maar het geeft ruimte aan de vraag die al een tijdje rondzingt: levert het bouwwerk aan maatregelen op wat we ervan hoopten? Moet het nog wel gaan over het uitroeien van een virus dat in korte tijd veel mutaties uit zijn hoge hoed goochelde en misschien dus niet meer weggaat? Zijn de maatregelen proportioneel? Zijn ze voldoende divers en effectief, wetende dat het virus grosso modo alleen potentieel dodelijk is voor bepaalde groepen mensen? En, wat kan er wél? Bied maatwerk.

Multidisciplinaire deskundigheid doet recht aan de vele aspecten van ons mens-zijn

Inbreng van andere disciplines legt ongetwijfeld de vraag op tafel (en de eis dat er op wordt ingegaan): vinden we dit nog getuigen van kwaliteit van leven? De sociologen zullen de dynamiek in de maatschappij inbrengen. De psychologen geven duiding aan de mentale consequenties die we kunnen verwachten van de huidige maatregelen. Filosofen kunnen ethiek inbrengen en de waarde van het leven agenderen.

Daarom pleit ik voor een Outbreak Societal Team (OST) naast het Outbreak Medical Team (OMT). Een multidisciplinaire aanpak zorgt voor een meer holistische benadering, die recht doet aan ons hele menszijn. Breng omdenkers en creatievelingen samen als tegenwicht voor het zekerheidszoekende model.

Focus op mogelijkheden en maatwerk. ‘Kan niet’ gaat de prullenbak in. Vorig jaar hadden we gedacht dat het onmogelijk zou zijn om een economie stil te leggen. En kijk nu: we hebben het gedaan en de wereld is niet vergaan. Als dat mogelijk is, is het peanuts om in mogelijkheden te denken. Om te kijken wat er wél kan. En ga er maar vanuit dat die buiten de status quo liggen.

De volgende stap: een menswaardiger aanpak van corona

Een multidisciplinaire aanpak zorgt er ook voor dat het OMT veel zuiverder wordt in haar advisering. Door puur vanuit de eigen expertise (het bestrijden van infectieziekten) te adviseren wordt hun deskundigheid maximaal benut. Terug naar de inhoud en uit het politieke vaarwater.

Dat biedt het kabinet twee gedegen adviezen: één van het OMT en één van het OST. En daarmee een veel bredere, goed onderbouwde blik om te bepalen wat wijsheid is voor de ruim 17 miljoen (soms zeer) verschillende mensen in ons land. Het biedt tevens een opstap om groter te durven kijken naar de andere grote maatschappelijke vraagstukken die we hebben.

Voor corona zal die aanpak het vraagstuk in eerste instantie complexer maken, maar het zal ook nieuwe ideeën brengen. Ideeën die we nu nog niet kennen. Ideeën die een antwoord geven op de vraag hoe we op een menswaardige manier omgaan met een virus dat veel langer actief is dan we willen, dat muteert en wellicht ook niet meer weggaat. En het zal in ieder geval bespreekbaar maken wat nu onbespreekbaar is: hoe zorgen we in tijden van corona voor kwaliteit van leven?